ترجمه چیست؟ (۲)

در بدو امر ، ممکن است پاسخ این سئوال بدیهی به نظر برسد، در حالیکه در واقع این چنین نیست! که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها! در واقع، ترجمه عبارت است از برگردان یک گزاره از  زبان مبداء در زبان مقصد، با حفظ معنا و سبک. این تعریفی است که فرهنگ لغات لاروس پیشنهاد می کند. تعریف بدی نیست ولی کافی نیست و تمامی جنبه های ترجمه را منعکس و روشن نمی کند. باید گفت که ترجمه توسط فردی صورت می کیرد که از حداقل یک زبان خارجی اطلاعات کافی دارد و در زبان مادری خود نیز از توانایی بالایی در زمینه نگارش برخوردار است. در واقع اینها شرایط اساسی برای اطمینان از کیفیت ترجمه است. باید دانست که یک متن که به زبان خارجی نوشته شده و مترجم قصد ترجمه آن را دارد، نه تنها حامل واژه های بیگانه است که باید معادل های آنها را دانست و پیدا کرد، بلکه ارجاعات فرهنگی کم و بیش عمیقی دارد که انتقال آنها خیلی آسان نیست. از طرف دیگر سطوح زبانی و سبک ادبی متن نیز نکاتی هستند که باید مراعات کرد و بر پیچیدگی کار مترجم می افزاید. شاید به همین دلیل است که یک ضرب المثل لاتین می گوید ” هر ترجمه ای ، خیانت است”( Traduttore, traditore.) . منظور  این است که ترجمه به معنای دقیق و کاملا رضایت بخش ممکن نیست. برای مثال چگونه می توان دیوان حافظ را ترجمه کرد بدون آن که در سطوح مختلف معنایی،  فرهنگی ، احساسی، موسیقیایی و حتی بصری، ریزش و خیانتی صورت نگیرد. به این صورت باید اذعان نمود که ترجمه ، علاوه بر تخصص هایی که لازمه آن است، یک هنر است، مخصوصا وقتی صحبت از ترجمه متون ادبی می شود. به هر حال ، ترجمه دنیای وسیعی است و هر کس می تواند خود را ، پس از کسب مقدمات یک زبان خارجی، مترجم بخواند. ولی، به همان اندازه که مترجم بودن برای خیلی ها راحت است، در واقع موضوع بسیار بغرنجی است.

در تاریخ جهان، مترجمین نقش مهمی ایفاء کرده اند و عامل اساسی در انتقال فرهنگ ها و علوم میان کشورهای جهان می باشند. کافی است از این نظر نگاهی داشته باشیم به نهضت ترجمه در قرون سوم و چهارم قمری و البته نقش طراز اولی که ایرانیان در این نهضت بزرگ و دوران ساز داشته اند. متفکران دنیای غرب که در اثر قرون وسطی، پیوند خود را با میراث فلسفی یونان گسسته بودند، در اثر آشنایی با ترجمه های مسلمانان ، بویژه در اندلس، مجددا به شرح و تفسیر این کتب پرداختند و دوره جدیدی را در تاریخ جهان رقم زدند.

دکتر رفیعی ( دارالترجمه رسمی هرمس)